|
این آخرین تکانه نیست امید برهانی
تقریبا هر روز خبری از زلزله در یکی از شهرهای کشورمان می شنویم. براساس آمارهای منتشر شده از سوی مرکز زمین شناسی ایران، تمام شهرهای بزرگ کشور بر روی گسلهای قدرتمند و یا حوالی آنها قرار گرفته اند و از ۶۷۸ شهر کشور فقط ۲۰ شهر از نظر زلزله کم خطر بوده و اکثر روستاهای کشور نیز با وقوع زلزله با شدت ۵ درجه ریشتر و شهرها با زلزله ۶ درجه ریشتر به شدت آسیب می بینند. با وقوع زمین لرزه در غرب کشور، بار دیگر نظر کارشناسان، رسانه ها و مسوولیت ناشناسان به این حادثه طبیعی، به ویژه در کلان شهرها جلب شده است. "۱۴۰ هزار هکتار از مساحت شهری کشور، بافت فرسوده، تاریخی و حاشیه نشین است"، این خبر را مجید روستا، عضو هیات مدیره شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، اعلام کرد و عنوان داشت که بیش از ۱۹ میلیون نفر در این بافتها در سطح کشور زندگی می کنند که عمده آنها نیز بافتهای فرسوده و سکونت گاههای غیر رسمی است. جدا از تمام مشکلات و حواشی بافتهای فرسوده، جان بیش از ۱۹ میلیون انسان در پی وقوع بلایای طبیعی همچون زلزله، سیل و یا حتی یک باران شدید در خطر است. زیاد دور نیست؛ فروردین سال گذشته زمین لرزه هایی با شدت زلزله غرب کشور و بسیار مشابه زمان و شرایط رخداد آن، در ژاپن رخ داد. طبق آمار و اطلاعات به دست آمده، کمتر از ۵۰۰ نفر زخمی و کمتر از ۲۰ نفر در این حادثه کشته شدند. اگر دقیق تر به این مشکل بسیار خطرساز که گوشه ای دردناک از آن در زلزله شدید غرب کشور، کرمانشاه و سر پل ذهاب به نمایش در آمد نگاه کنیم، ۲۵درصد جمعیت کشور هم اکنون در معرض خطر هستند. آیا کسی از زمان زلزله بعدی در کشور و مکان آن خبر دارد؟ کدامیک از پایوران حکومتی متولی و مسوول پیگیری رفع مشکل بافتهای فرسوده هستند؟ وظیفه دولت و وزارت راه و شهرسازی به عنوان تنها نهاد تخصصی متولی شهرسازی و بافتهای فرسوده در کنار شهرداریها به عنوان نهادهای محلی پیگیر امور شهرسازی چیست؟
بحث و پیش بینی علمی مقیاس ریشتر برای اندازه گیری شدت زمین لرزه است که میزان انرژی آزاد شده در زلزله را نشان می دهد. مقیاس ریشتر بر اساس لگاریتم بوده و براساس بیشترین مقدار جابه جایی افقی در کانون زلزله که توسط دستگاه لرزه نگار ثبت شده مشخص می شود. اضافه شدن هر یک درجه به شدت زلزله، انرژی آزاد شده آن را تقریبا ۳۱٫۶ برابر بیشتر می کند. زلزله های به شدت کمتر از ۴ ریشتر، بارها در طول ماه و حتی در یک روز اتفاق می افتند، اما اغلب توسط انسان حس نمی شوند و خطری نیز به همراه ندارند. در مقابل، زلزله های بالای ۶ ریشتر چندان شایع نیستند. براساس پژوهش "راجر بیلهام" از دانشگاه "کلرادو" و "ربکا بندیک" از دانشگاه "مونتانا"، پیش بینی می شود که وقوع زلزله های بزرگ و ویرانگر در سال ۲۰۱۸ افزایش خواهد یافت. دلیل این امر، کاهش سرعت چرخش زمین به دور خود است. به گفته بسیاری از دانشمندان سرعت حرکت وضعی زمین به طور متناوب در حال کاهش است و این کاهش سرعت دلیل محکمی بر افزایش وقوع زمین لرزه های بزرگ است. دانشمندان در این مورد هشدار داده اند که تغییرات در سرعت حرکت وضعی زمین می تواند فعالیتهای لرزه ای شدید را به ویژه در مناطق بسیار پرجمعیت گرمسیری ایجاد نماید. پژوهش بیلهام و بندیک که به نشست سالانه انجمن زمین شناسی آمریکا ارایه گردید، به ارتباط بین چرخش زمین و همچنین فعالیتهای لرزه ای در ماه می پردازد. بیلهام اعلام کرد که ارتباط بین چرخش زمین و وقوع زمین لرزه، بسیار تنگاتنگ است و همین امر باعث می شود تا تعداد زلزله های بزرگ و شدید در سال آینده افزایش یابد. مطالعات آنها وجود پنج دوره زمانی که در مقایسه با زمانهای دیگر، تعداد زلزله های شدید در آنها بیشتر بوده را نشان می دهد. بیلهام می گوید که در این دوره ها بین ۲۵ تا ۳۰ زلزله قدرتمند در سال به وقوع پیوسته است. به گفته وی این آمار در بقیه زمانها به طور متوسط حدود ۱۵ زمین لرزه در سال بوده است. این محققان سعی کردند تا رابطه بین این دوره ها، فعالیتهای لرزه ای شدید و سایر عوامل را بررسی و کشف کنند. براساس مطالعات آنها وقتی سرعت چرخش زمین کمی کاهش یابد، وقوع زلزله های بزرگ نیز امکان پذیر خواهد شد. تحقیقات این دو دانشمند نشان می دهد که طی ۱۵۰ سال اخیر، وقتی زمین با کاهش سرعت چرخشی مواجه شد، یک دوره زمانی نزدیک به ۵ ساله از وقوع زلزله های ویرانگر شکل گرفت. این نتایج به دست آمده بسیار مهم هستند، زیرا چرخش زمین، کمی بیش از چهار سال پیش، یکی از کاهشهای دوره ای خود را آغاز کرده است. به گفته بیلهام، سال آینده شاهد تعداد قابل توجهی زلزله های بزرگ و شدید خواهیم بود. وی می افزاید که سال جاری نسبت به سال آینده، سالی ایمن است، زیرا تاکنون فقط حدود ۶ زمین لرزه شدید اتفاق افتاده است. براساس تحقیقات این محققان، در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۰ زلزله شدید جهان را خواهد لرزاند. البته پیش بینی دقیق محل وقوع این زمین لرزه ها دشوار است، با این حال، بیلهام و بندیک اعلام کردند که بیشتر زلزله های بزرگ و شدیدی که به دلیل تغییرات در طول روز هستند، در نزدیکی خط استوا اتفاق خواهند افتاد. باید یادآور شد که جمعیتی نزدیک به یک میلیارد نفر در مناطق گرمسیری زمین زندگی می کنند.
ویرانی در سرزمین سوخته براساس مطالعات زمین شناسی، به زمین ایران از طریق صفحه عربستان فشار وارد شده و انرژی در زمین ایران جمع شده و خیلی عادی است که همیشه در ایران زلزله داشته باشیم که البته قدرت غالب آنها کم است. میزان انرژی رسیده به هر نقطه از سطح زمین علاوه بر میزان انرژی آزاد شده در مرکز زلزله به مجموعه عواملی نظیر فاصله از مرکز، جنس خاک و... بستگی دارد، از همین رو خسارتهای وارده در زمین لرزه های دارای درجه یکسان ممکن است بسیار متفاوت باشد، در نتیجه ریشتر مقیاس کاملی برای توصیف همه جانبه زمین لرزه نیست. منوچهر قریشی، کارشناس زمین شناسی و عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی، در این باره می گوید: "تخریب منازل در اثر زلزله بستگی به بافت زمین و پی ساختمان هم دارد. ساخت و ساز بر روی سفره های آب زیر زمینی و دامنه های پرشیب می تواند مخرب بودن زمین لرزه ها را افزایش دهد." عباس علی تسنیمی، رییس پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی، معتقد است اکنون نمی توان آمار مشخصی در مورد مقاومت ساختمانهای ایران در برابر زلزله ها ارایه داد. او می افزاید: "معمولا در ساختمانهای مهندسی ساز حتی در زمین لرزه های ۶ تا ۶ و نیم ریشتر هم خرابی رخ نمی دهد." اگر نگاهی به نقشه گسلهای ایران بیندازید، متوجه می شوید که ایران کشوری کاملا زلزله خیر بوده و گسلهای زیاد دارد. انوشیروان انصاری، عضو هیات علمی پژوهشکده زلزله شناسی، در این باره می گوید: "تمام گسلهای ایران فعال هستند، به خصوص گسلهای رشته کوه البرز و رشته کوه زاگرس." بنابراین اگر این روزها به طور مرتب خبر زلزله های کمتر از۶ یا ۵ ریشتر را می شنوید، باید بدانید که این امر برای کشور ایران با این تعداد گسل امری طبیعی به حساب می آید. تسنیمی می گوید: "استانهای تهران، سمنان، اصفهان، آبادان، مناطق نزدیک به دریاچه ارومیه، دریاچه قم و بخشهایی از کویر مرکزی بر روی گسلهای خطرناک قرار دارند. شاید بتوان گفت که فقط منطقه ای از دشت خوزستان و چند منطقه کوچک دیگر از زلزله در امان است." مهمترین زمین لرزه های ایران مهمترین زمین لرزه های بزرگ ایران در صد ساله گذشته از این قرار بوده اند: - در سال ۱۲۸۸ در منطقه سیلاخور زمین لرزه ای با شدت ۴/۷ ریشتر به وقوع پیوست که هشت هزار کشته و ۶۴ تخریب روستا را به همراه داشت. - در سال ۱۳۰۹ زمین لرزه ای با شدت ۴/۷ ریشتر سلماس را لرزاند که باعث کشته شدن ۲۵۱۴ نفر و تخریب ۶۰ روستا شد. - شهر لار در سال ۱۳۳۹ با یک زمین لرزه ۷/۶ ریشتری لرزید که ۴۰۰ نفر در این حادثه کشته شده و ۷۵درصد شهر نیز تخریب شد. - زمین لرزه بوئین زهرا نیز با شدت ۲/۷ ریشتر و ده هزار کشته در سال ۱۳۴۱ به وقوع پیوست. - در سال ۱۳۴۷ نیز زمین لرزه ای به بزرگی ۴/۷ ریشتر دشت بیاض را لرزاند که منجر به کشته شدن ۱۰۵۰۰ نفر و تخریب ۶۱ روستا شد. - در سال ۱۳۵۱ منطقه قیر با زمین لرزه ۹/۶ ریشتری لرزید و ۴۰۰۰ نفر را به کام مرگ برد. - درسال ۱۳۵۶ خورگو با ۷ ریشتر لرزید که در آن ۱۲۸ نفر کشته شدند. - زلزله طبس با شدت ۷/۷ ریشتر در سال ۱۳۵۷، ۱۹۶۰۰ کشته و تخریب ۱۶ روستا را به دنبال داشت - در سال ۱۳۵۸ هم قائن با شدت ۱/۷ ریشتر لرزید که در اثر آن ۱۳۰ نفر جان باختند. - سال 1360 سیرچ با شدت ۴/۷ ریشتر به لرزه درآمد و ۱۳۰۰ نفر کشته شدند و ۸۵ درصد شهر هم تخریب شد - رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ با شدت ۴/۷ ریشتر لرزید که ۳۵۰۰۰ نفر کشته به جا گذاشت. - بیرجند هم در سال ۱۳۷۶ با شدت ۳/۷ ریشتر لرزید و ۱۵۰۰ نفر کشته بر جای گذاشت. - در سال ۱۳۸۱ هم آوج در اثر زمین لرزه با خسارات زیاد در شهر و روستاها روبه رو شد. شدت زلزله آوج ۶/۶ ریشتر بود. - بم در سال ۱۳۸۲ با قدرت ۵/۶ ریشتر با خاک یکسان شد که ۴۱ هزار نفر در اثر آن جان باختند. - زلزله بعدی در سال ۱۳۸۳ در فیروزآباد با شدت ۳/۶ ریشتر روی داد که منجر به ریزش کوه و خسارات شد. - زرند هم در سال ۱۳۸۳ با شدت ۶.۴ ریشتر لرزید که در پی آن ۱۰ روستا تخریب و ۶۱۲ نفر جان سپردند.
رودبار و بم، تجربه های دردناک زمین لرزه رودبار و منجیل و زمین لرزه بم از بزرگترین و مخرب ترین زمین لرزه های ایران در چند دهه اخیر است. به گزارش پایگاه ملی داده های علوم زمینی، روز پنجشنبه ۳۱ خرداد ماه سال ۱۳۶۹، ساعت ۳۰ دقیقه و ۱۳ ثانیه بامداد در استان گیلان زلزله ای دهشتناک رخ داد. کانون آن در عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴۹ دقیقه و در طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۲۴ دقیقه و ۵۱ ثانیه برآورد شده است. برابر داده های اعلام شده اولیه، شدت آن بین ۷.۳ تا ۷.۷ درجه در مقیاس ریشتر بود. این رویداد در ناحیه رودبار، منجیل و لوشان در بخش باختری البرز سبب کشتار نزدیک به 35 هزار نفر، مجروح شدن ۶۰ هزار نفر و بی خانمانی بیش از ۵۰ هزار تن شد. در این واقعه حدود ۲۰۰ هزار واحد مسکونی تخریب شد که تعداد ۶۰ هزار واحد از آن به کلی ویران شده بودند و خسارات اولیه ناشی از زلزله بیش از ۸۰۰ میلیارد ریال تخمین زده شد. در این حادثه ۴ روستا در منطقه "اشکور" رودسر بر اثر ریزش کوه ارتفاعات "کلیشم عمارلو" و شکاف عمیق در دل خاک دفن شدند. در قسمت میانی شهر رودبار، مشرق رودخانه سفیدرود، دره ای عمیق وجود داشت که آب کوههای "کولون" و "لازباد" و چشمه ای مرتفع در آن جاری بود. در اثر وقوع زلزله کوههای اطراف منتهی به این دره که پوشیده از درختان زیتون به بار نشسته بود، به طول یک کیلومتر به سوی جاده و رودخانه سپیدرود پیشروی کرد. همراه این جابه جایی، نزدیک به ۲۵ هزار اصله درخت جابه جا و به کوهی از خاک و درخت تبدیل شد. این زلزله خسارات اقتصادی معادل ۲/۵ در صد تولید ناخالص ملی وارد نمود. مطالعه و وارسی عوارض برجا مانده از این زلزله نشان داده است که عمق کانونی این زمین لرزه در ژرفای ۱۹ کیلومتر زیر سطح زمین واقع شده بود. گسل آن در روی سطح زمین نیز به گونه سه تکه ناپیوسته با سیمای نردبانی در طولی نزدیک به ۸۰ کیلومتر با فاصله آشکار شده بود. زمین لرزه بم ۵ دیماه ۱۳۸۲ (۲۶ دسامبر ۲۰۰۳) در ساعت ۵:۲۶:۲۶ به وقت محلی در شهر تاریخی بم در جنوب شرقی کشور و در جنوب شرقی کرمان رخ داد . این زلزله در ساعات آغازین بامداد که اکثر ساکنان بم خواب بودند، اتفاق افتاد که این مساله را می توان به عنوان یکی از عوامل تشدید تلفات جانی در نظر گرفت. آمار تلفات رسمی بیش از ۲۵ هزار نفر و مجروحان حدود ۵۰ هزار نفر اعلام گردید. بیش از صد هزار نفر نیز بی خانمان شدند. کانون زمین لرزه – بر اساس اطلاعات کسب شده از لرزه اصلی و پس لرزه ها توسط لرزه نگارها و شتاب نگارهای مستقر در بم - در محدوده شهر بم واقع بوده است. بر اساس بررسیهای انجام شده، بخشی از گسل بم که از کنار شهر بم عبور می کند، در این زلزله فعال شده است.
تهران در ماه ۴۰۰ بار می لرزد بر اساس پیش بینیها و تحقیقات صورت گرفته، وقوع زلزله در تهران، هم به خاطر بافت ساختمانی و عمرانی و هم به خاطر موقعیت زلزله خیزی آن، خسارات بسیاری را به دنبال خواهد داشت. همین موضوع مطالعات، کارشناسی، تمهیدات و آموزشهای لازم را بیش از پیش ضروری می کند. اولین زلزله ثبت شده در تاریخ در شهر تهران مربوط به ۴۰۰ سال پیش از میلاد است که با شدت ۶/۷ ریشتر ری و ایوانکی را لرزانده است. در زیر به برخی زمین لرزه های بزرگ و مخرب تاریخ تهران و نواحی آن بر اساس منابع اینترنتی و به تاریخ خورشیدی اشاره می شود: - در سال ۱۲۲ شرق شهر ری با شدت ۲/۷ ریشتر - در سال ۲۳۴ شهر ری با شدت ۱/۷ ریشتر در سال ۳۳۷ ری- طالقان- شمیران ۷/۷ ریشتر - در سال ۵۵۶ ری- کرج- قزوین ۲/۷ ریشتر - در سال ۱۰۴۴ دماوند با ۵/۶ ریشتر - در سال ۱۲۰۹ دماوند- شمیران با شدت ۱/۷ ریشتر محمد تاتار، مدیر گروه زلزله شناسی و استادیار پژوهشکده زلزله شناسی، می گوید: "زلزله ها با ریشترهای کم خیلی زیاد است. در تهران به شعاع ۸ کیلومتری، هر ماه ۴۰۰ لرزه ثبت می شود. نقشه بالا نشان می دهد که تهران در محاصره گسلهاست و به گفته انوشیروان انصاری، عضو هیات علمی پژوهشکده زلزله شناسی، همه جای تهران در معرض خطر است. وی می گوید: "گسل مشا و ری قابلیت زلزله ۷ ریشتری را هم دارند و این قدرت می تواند تمام مناطق تهران را درگیر کند."
نظارت و فساد منصور ضیایی فر، رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور می گوید: "۷۰درصد از مناطق کشور زلزله خیز هستند. در ۳۰ سال اخیر در زمینه ساخت و سازهای شهری و شهرسازی پیشرفتی نشده و از دستاوردهای علمی به خوبی استفاده نمی شود و به همین دلیل نمی توان ادعا کرد که میزان پیشرفت در ساخت و سازهای استاندارد شهری هم مناسب بوده است. در حال حاضر ساختمانهای مسکونی و سازه های شهری با کمترین نظارت ممکنه در حال ساخت هستند و بدون رعایت آیین نامه های شهرسازی، سازه های ناامن و ضعیفی در کشور ساخته می شود که در مقابل زلزله و حوادث غیر مترقبه هیچگونه استحکامی از خود نشان نمی دهند." رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کردستان هم با اشاره به اینکه نبود برنامه مشخص در طرحها و پروژه های شهری، تصمیم گیریهای ساخت و ساز را سخت می کند، بیان کرد: "نیازهای شهری برجسته است و نبود سه عامل عدم وجود طرح جامع شهری، عدم تخصیص منابع بهینه و عدم تصمیم گیری درست رسیدن به جامعه، هدف را به تعویق می اندازد." محمدرضا قیطانچی، رییس بخش زلزله شناسی و عضو هیات علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، می گوید: ساخته شدن شهرها و روستاها روی گسله ها، حالتی بحرانی است و تنها کاری که در این زمینه انجام شده، ایجاد تیمهای مدیریت بحران است، اما به عقیده من بحران را نمی شود مدیریت کرد. زمانی که پس از زلزله تمام شهر و زیرساختهای آن در لحظه ای تخریب می شوند و همزمان تمام فجایع دست به دست هم می‌دهند، کدام قدرتی می‌تواند این مدیریت را انجام دهد؟" او می افزاید: "باید سعی کنیم بحران را از بین ببریم که دیگر نیازی به مدیریت بحران نباشد. این بحران یکشبه یا یکساله به وجود نیامده. ده ها سال هر بساز و بفروشی با سلیقه خودش ساختمان ساخته و به مردم فروخته است و خیلی هم برایش مهم نبوده که چقدر این ساختمان در برابر زلزله ایمن باشد، به خصوص اینکه نظارتی هم در این زمینه وجود ندارد. الان ساختمانها اگر خراب شوند، کسی به سازنده ساختمان به عنوان مجرم کاری ندارد. از طرف دیگر، بخش قابل توجهی از ساختمانهای ما فرسوده هستند و به یک برنامه جدی با روشهای تشویقی برای نوسازی نیاز دارد. باید به فکر مقاوم سازی باشیم که ممکن است حتی به بازسازی یا نوسازی هم بینجامد."
منابع: (اقتصاد نیوز _ تکراتو _ ایلنا _ پورتال شهرداری قم فردا _ پایگاه خبری تحلیلی انتخاب _ خانه ی ملت
منبع: نبردخلق شماره ۳۹۱، چهارشنبه اول آذر ۱۳۹۶ - ۲۲ نوامبر ۲۰۱۷
|