|
مارکسیسم و بنیانگذاری روز جهانی زن لیلا جدیدی
آموزش مارکسیسم نه تنها پایه های سخت و محکمی برای پرداختن به مساله زنان ایجاد کرده است، بلکه مهم تر از آن روشی برای مبارزه جهت آزادی زنان از همه طبقات اجتماعی با تاکید خاص بر وضعیت اسفبار زنان طبقه کارگر ارایه داده است.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، عده ای در دشمنی با علم رهایی بخش مارکسیسم، آن را ناکارآمد، غیر قابل اجرا و یا تخیلی خواندند. اما با مطالعه تاریخ و پروسه ای که جنبش برابری جنسیتی شکل گرفته و پیشرفتهای چشمگیری که ابتکارات و تلاشهای کمونیستها، احزاب و سازمانهای چپ به وجود آورده، بطلان این ادعا به اثبات می رسد. متون مارکسیستی کلاسیک از قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، از جمله آثار کارل مارکس، انگلس، لنین، رزا لوکزامبورگ، کلارا زتکین، لئون تروتسکی و الکساندرا کولونتای نشان می دهد که آنها نه تنها نظریه پردازان سرسخت و مبارزان آزادی زنان هستند، بلکه به شدت به مخالفت با جنبشهای فمینیستی عصر خود می پرداختند، زیرا در آن زمان این جنبشها بیشتر پرچم خواسته های زنان طبقه بالا را حمل می کرد که در وحله نخست به حقوق زنان طبقه اجتماعی خود علاقه مند بودند. انگلس پیش از تدوین مانیفست حزب کمونیست به همراه مارکس، در کتاب "منشا خانواده" تشریح کرد که نخستین ستم طبقاتی با نخستین ستم بر زن توسط مرد همزمان بوده و در نتیجه امری تاریخی است. وی رهایی زنان و برابری با مردان را امری مرتبط با تغییرات اجتماعی می دانست. مارکس و انگلس در مانیفست حزب کمونیست که در سال ۱۸۴۸ منتشر شد، به طور مشروح به مسإله زنان پرداخته و اعلام می کنند: "هدف واقعی و مورد نظر چیزی نیست مگر از بین بردن شرایطی که جایگاه زنان را صرفا به عنوان ابزاری برای تولید می پندارد." رزا لوکزامبورگ، یکی از برجسته ترین مبارزان طبقه کارگر در آلمان، که توانایی تئوریک و پراتیک او کم نظیر بود، معتقد بود مبارزه برای حقوق زنان، مبارزه علیه رفورمیستهای درون جنبش نیز هست که همیشه تلاش می کنند خواست رهایی کامل زنان را محدود سازند. رزا لوکزامبورگ معتقد بود که رهایی کامل زنان تنها زیر پرچم سوسیالیسم امکان پذیر است و بنابراین مبارزه اش علیه انحرافات در جنبش سوسیالیستی و برای هدایت اصولی آن نیز باید به عنوان مبارزه برای آزادی زنان دیده شود. کلارا زتکین، کمونیستی که یکی از بنیانگذاران ۸ مارس، روز جهانی زن بود، نیز از رهبران جنبش بین المللی زنان شناخته می شود. کلارا از رفقای قدیمی رزا لوکزامبورگ، به مساله زنان از دیدگاه فمینیسم مارکسیستی می نگریست. او مانند انگلس و آگوست ببل، رهایی زنان را در گرو مشارکت در امر تولید و سرنگونی سیستم سرمایه داری می دانست. زتکین با تحلیل شرایط زنان در دوره خود، ستمی که به آنها روا می رفت و این که آن ستمها چگونه زنان را در هر بخشی از جامعه مورد تاثیر قرار داده بود، به این نتیجه رسید که آزادی و رهایی زنان زحمتکش با آزادی و رهایی مردان به هم پیوسته است. او بر این باور بود که به نفع زنان کارگر است که با مردان علیه سیستمی که هر دوی آنها را تحت ستم قرار داده، همراهی کنند. وی ایجاد اتحاد کارگری بین زن و مرد را بهترین و موثر ترین راه برای پیروزی می دانست. سرانجام در سال ۱۹۱۰ در کنفرانس انترناسیونال دوم، به ابتکار و پیشنهاد کلارا زتکین، ۸ مارس، روز جهانی زن، پایه گذاری شد و زنان سوسیالیست در کپنهاگ قطعنامه ای را بدین منظور تصویب کردند. با این پیش زمینه ، ۸ مارس در واقع روز جهانی زنان کارگر است و هر چند تاریخ انقلابی آن معمولا نادیده گرفته می شود، اما الهام گیری آن از مبارزات زنان طبقه کارگر انکار ناپذیر است. این روز جهانی که توسط زنان سوسیالیست تعیین شد، روز ویژه ای برای یادبود مبارزه زنان طبقه کارگر در تلاش آنان برای رهایی است. با انقلاب کبیر ۱۹۱۷، سرانجام آن ایده های انقلابی زتکین به واقعیت پیوست و زنان به تنگ آمده از کمبود نان و خوراک دست به اعتصاب زدند و علیه جنگ جهانی اول و نتایج آن از جمله رشد هزینه ها و شرایط ناخوشایند کاری دست به اعتراض زدند. در این اعتراضات، مردان کارگر هم به میدان آمدند. در پروسه قدرت گیری کارگران سوسیالیست، اهمیت شرکت زنان آزاده نیز مشخص شد و این باور که باید به ریشه های ستم پرداخت، برای سوسیالیستها مسلم گردید. آنها ثابت کردند که تا انگشت بر ریشه های ستم گذاشته نشود، پیروزی ممکن نیست.
گفتگوی لنین و کلارا زتکین در سال ۱۹۲۰ در باره مساله زنان کلارا زتکین در سال ۱۹۲۰ برای آشنایی با تجربه نخستین دولت کارگری جهان در برخورد به مساله زنان با لنین به گفتگو نشست. در این گفتگو که در جزوه "رهایی زنان - نوشته هایی از لنین" منتشر شده، لنین می گوید: "برای ما طرح برنامه ای مطالبات زنان کاملاً درست است. اما این نه یک برنامه حداقل است و نه یک برنامه اصلاحی به معنی "سوسیال دمکراتیک" و "انترناسیونال دومی" آن. این همچنین کوششی برای منفعل کردن توده های زنان با رفرمها و منحرف کردن آنان از جاده مبارزه انقلابی نیست. این کار به هیچ وجه یک حقه بازی رفرمیستی نخواهد بود". لنین توضیح می دهد: "خواسته های ما یک رشته نتیجه گیریهای عملی است از احتیاجات مبرم زنان ضعیف و محروم در سیستم بورژوازی و علیه تحقیرهای زشتی که باید در این سیستم تحمل کنند. با طرح این مطالبات ما نشان می دهیم که از نیازهای زنان و ستم بر زنان آگاهیم، از جایگاه ممتاز مردان آگاهیم و از همه اینها نفرت داریم. بله، نفرت داریم و خواهان محو هر گونه ستم و آزاری که به زن کارگر، همسر کارگر، زن دهقان، همسر یک مرد عادی وارد می شود - و حتی از خیلی جهات به زن طبقات ثروتمند نیز وارد می شود - هستیم". لنین در باره مطالبات رفرمیستی توضیح می دهد که حقوق و اقدامات معینی که از نظم بورژوایی برای زنان مطالبه می شود، تنها با نگاه به موقعیت و منافع زنان طرح می شود "و به طبع این خواسته ها نه از موضع رفرمیستهای قیم مابی که اذهان را تخدیر می کنند ... نه، به هیچ وجه، بلکه از جایگاه انقلابیونی که زنان را به شرکت مساوی در بازسازی اقتصاد و روبنای ایدیولوژیکی مناسبات موجود فرا می خوانند، طرح می گردد." لنین در پاسخ به سووال زتکین پیرامون اقدامات و برنامه های اجرایی دولت شوراها در باره مساله زنان می گوید: "نیازی به گفتن نیست که مردان و زنان در مقابل قانون مساوی هستند. ما در همه عرصه ها به روشنی شاهد خواست صادقانه به تحقق این برابری هستیم. ما روی زنان برای شرکت در فعالیتهای اقتصادی، مدیریت، قانونگذاری و دولتی حساب می کنیم. درب همه رشته ها و موسسات آموزشی به روی زنان باز است تا بتوانند از نظر تخصصی و اجتماعی بهتر تعلیم ببینند." لنین پاره ای از اقدامات دولت شوراها برای اجرایی کردن برنامه بلشویکها را اینگونه برمی شمارد: "ما در حال ایجاد آشپزخانه ها و نهارخوریها، رخت شوی خانه ها و کارگاههای تعمیراتی عمومی و مشترک هستیم. ما در حال ایجاد مهدکودکها، کودکستانها، خانه های کودک و موسسات آموزشی گوناگون هستیم. در یک کلام، ما داریم صمیمانه برنامه خود را به اجرا می گذاریم تا وظیفه خانه داری و آموزش از دوش خانوار فردی برداشته شده و به وظیفه جامعه تبدیل شود. بدین گونه است که زن از زنجیرهای کهنه بردگی خانگی و تمامی وابستگیهایی که به همسر خویش دارد، رها می شود، می تواند تواناییها و تمایلات خود را به طور کامل در جامعه بروز دهد و کودکان نسبت به محیط خانه، امکانات بهتری برای رشد می یابند." او ادامه می دهد: "ما پیشرفته ترین قانون کار مربوط به زنان را در جهان داریم و این قانون توسط نمایندگان رسمی کارگران متشکل به اجرا در می آید. ما در حال راه اندازی مراکز زایمان و خانه های مادر-کودک، مراکز درمانی و بهداشتی مادران، کلاسهای آموزشی در مورد نگهداری از نوزادان و کودکان و امثالهم هستیم. ما برای کمک به زنان محتاج و بیکار، تلاش می کنیم." رهبر دولت شوراها در پایان می گوید: "ما کاملا می دانیم که همه اینها هنوز از آنچه که باید انجام شود فاصله دارد. با وجود این، نسبت به شرایطی که در روسیه تزاری و تحت نظم سرمایه داری وجود داشت، قدم بسیار بزرگی به جلو است. همچنین در مقایسه با شرایط در نقاطی که سرمایه داری هنوز سلطه بی رقیب دارد، پیشرفت بسیار زیادی است. این یک شروع خوب در جهت صحیح است."
همبستگی سلاح ما، سازماندهی نیروی ماست روز جهانی زن که در نخستین دهه قرن بیستم بنیان گذاشته شد، به سرعت به جشنی سالانه تبدیل شد که تا به امروز نیز پایدار مانده است. این روز جهت به رسمیت شناختن دستاوردهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی زنان و همچنین یادآوری مبارزه بی امان برای برابری جنسیتی در سراسر جهان، بزرگ داشته می شود. امسال در این روز، سازمان ملل متحد، دولتها را فرا خواند که به تعهد خود در برابر چالشها و عقب نگهداشته شدن زنان و دختران جوان عمل کنند. بنا به گزارش این سازمان، در سطح جهان تنها ۵۰ درصد زنان در سن کار شاغل هستند، در حالی که این آمار برای مردان ۷۶ درصد است. سازمان ملل هدف ۵۰/۵۰ و اشتغال مساوی زن و مرد را تا سال ۲۰۳۰ در برنامه خود دارد. "آنتونیو گاترز"، دبیرکل سازمان ملل در این باره گفت: "عقب نگاه داشتن زنان نه تنها کار درستی نیست، بلکه نتایج ناخوشایند اجتماعی و اقتصادی را نیز در بر دارد." امسال نشستن ترامپ بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا سبب شد که اعتراضها علیه او و به طور کلی علیه پایمال شدن حقوق زنان جهش بزرگی داشته باشد. لفاظیهای ضد زن دونالد ترامپ اعلام خطری برای نه فقط زنان آمریکایی، بلکه زنان سراسر جهان است. اینک بر خطر رو به وخامت رفتن اوضاع در نتیجه سیاستهای جناحی از سرمایه داری که در نهاد افراطی و بنیادگرا است، افزوده شده است. "الیزابت شولتز"، یک سوسیالیست و فعال حقوق زن در آمریکا، در این باره می گوید: "تاریخ روز جهانی زن آموزشهای مهمی برای نسل جدید آنهم در مبارزه در عصر ترامپ دارد. امسال روز جهانی زن آنچنان تمرکز و توجهی را جلب کرد که هرگز و از نخستین روزی که گرامی داشته شده بود، یعنی بیش از یک قرن پیش، سابقه نداشت. در این روز زنان و مردان در سراسر کشور علیه نابرابری، تبعیض و تبعیض جنسیتی به پا خاستند." روز ۸ مارس جهان شاهد موج تازه ای از مبارزه و مقاومت گردید. زنان در همبستگی با یکدیگر به اعلام اعتصاب در سراسر جهان پاسخ مثبت دادند. پاسخ آنها آشکار کرد که زنان توانایی و پتانسیل سازماندهی یک جبهه متحد علیه سیاست و سیاستمداران راست افراطی و بنیادگرا را دارند. زنان در سراسر جهان در دفاع از حقوق جنسیتی، حق انتخاب و حق بارداری متحدانه دست به اقدام زدند. در برخی از کشورهای جهان به خاطر وضعیت وخیم تر زنان، اعتراضات قوی تر نیز بوده است. همچنین مبارزه و مقاومت علیه اتهامهای جنایی علیه زنان فعال، مورد توجه قرار گرفت. زنان در سال ۲۰۱۷ با شعار "همبستگی سلاح ما، سازماندهی نیروی ماست" به میدان آمدند. - در آمریکا، بسیاری از زنان در پاسخ به فراخوان اعتصاب یکروزه به نام "یک روز بدون زنها" بر سر کار حاضر نشدند. در این روز بسیاری از مدارس تعطیل شدند، زیرا آموزگاران از حضور در کلاس خودداری کردند. - در بریتانیا، "ترزا می"، نخست وزیر این کشور، ۲۰ میلیون پوند به سازمانهایی که به امور قربانیان خشونت خانگی رسیدگی می کنند، اختصاص داد. در ایرلند، کشوری که در آن سقط جنین غیر قانونی است، زنان و فعالان با پوشیدن لباس سیاه دست به اعتراض زدند و در راهپیمایی و اعتصاب شرکت کردند. هزاران زن خواهان برگزاری رفراندوم پیرامون اصل ۱۸ قانون شدند. - در استرالیا، هزاران نفر خواهان عدالت در اقتصاد و به رسمیت شناخته شدن حق زنان بر بدن خود شدند. - در فیلیپین، تبعیض در محل کار، اعتراض اصلی زنان به وضعیت موجود بود. - در ایتالیا، اعتراضات سبب اخلال در پرواز هواپیما گردید و کامپیوترها از کار افتادند. - در لهستان، اعتراضها بر سر مزد کمتر در برابر کار مساوی جریان یافت. در ایران، همچون سالهای گذشته از برگزاری روز زن جلوگیری شد. در همین رابطه جمعی از دانشجویان دانشگاهها و فعالان اجتماعی دست به اعتراض زدند. این روز از آنجا که وضعیت برابری زن و مرد و حقوق زنان در جامعه را در هر کشوری زیر ذره بین می برد، با مخالفت رژیم جمهوری اسلامی روبروست و همه ساله تلاش کرده است با اقدامات پلیسی و ترفندهای امنیتی آن را به حاشیه ببرد. اما امسال بنا به گفته فعالان، "این اقدام به صورتی عریان و هماهنگ، در قالب ممنوعیت برگزاری هرگونه مراسم بزرگداشت روز جهانی زن در هشتم مارس اعمال شد". با این حال زنان به فرمهای مختلف این روز را جشن گرفتند. "دویچه وله" در گزارشی به نقل از "گلدنیوز" در این باره می نویسد: "یک فعال زن از تشکیل گروهها و هسته هایی در میان زنان اطلاع می دهد که رسانه ای نشده اند. فضای اختناق، احضارها و بازجوییها و اخراج از کار هنوز از سالهای پیش بر جا است، از این جهت کار میدانی و آگاهی رسانی هم بدون مشکل نیست. سیاست کلی رژیم در ایران به حاشیه راندن زنان و حذف هرچه بیشتر آنها از عرصه عمومی است. این هدف با ابزارهایی مانند قانون حجاب اجباری، تفکیک جنسیتی، سهمیه بندی جنسیتی، کاهش ساعت کار زنان و سخت کردن دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری تا کنون پیگیری شده است. برای چنین سیاستی، آزادی عمل دادن به زنان برای کار میدانی، تشکیل کارگاه های آموزشی، آموزش چهره به چهره و فعالیتهایی از این قبیل پذیرفتنی نیست."
روز جهانی زن به معنی همبستگی و ابتکار - همانی که از مبارزات زنان کارگر و زحمتکش استخراج شد و بحثها و گفتگوهایی که در این راه شکل گرفت - است. بحث و تبادل نظر بین زنان از طبقات مختلف در باره اینکه چه اقداماتی می تواند مبارزه مشترک شان را قدرتمند تر کند، باید در دستور کار قرار گیرد. از شعار جهانی و مشترک امسال "همبستگی سلاح ما، سازماندهی نیروی ماست" پیروی کنیم.
منبع: نبردخلق شماره ۳۸۲، سه شنبه ۱ فروردین ۱۳۹۶ - ۲۱ فوریه ۲۰۱۷
|