جنگل سوزی، بحران محیط زیست
صحبت از پژمردن یک برگ نیست، وای جنگل را بیابان می کنند
حامی پرهام
آغاز انتشار گیاهان و قدمت جنگل به حدود 420 میلیون سال پیش در دوران سیلورین برمی گردد و از همان ایام در جنگلهای بکر بین تولید کنندگان (گیاهان)، مصرف کنندگان (جانوران) و تجزیه کنندگان (جانوران ریز) یک اشتراک حیاتی متقابل و پایدار برقرار بوده است. با تکامل چرخه ی حیات و ظهور انسان، جنگل به عنوان جان پناه و منبع تغذیه تاثیر بسزایی در حیات و تولید مثل انسان داشته است.
این نیاز روزافزون منجر به دوستی و احساس نزدیکی به جنگل گردید، تا آنجا که بشر حتی شروع به تکریم و مقدس شمردن درختان نمود و ادیان و آیینهایی در ستایش جنگل پدیدار شد. در آن دوران هنوز چرخه متوازن و اشتراکی حیات جنگل پابرجا بود.
با افزایش جمعیت و ورود انسان به دوران تمدن، نوع نیاز انسان به جنگل تغییر ماهیت داده و زوال آرام پوشش گیاهی آغاز شد. شکل گیری مزارع، راههای ارتباطی که از میان جنگل می گذشت و چرای دامها سرآغاز ورود انسان به عنوان عنصر مخرب در اکوسیستم حیات گیاهی بود.
با این حال، این ادعا که فرایند مزبور منشا انسانی دارد و بنابراین عامل اصلی تخریب محیط زیست خود انسان است، پاسخ صحیحی به علت بحران موجود نیست، زیرا انسان از هزاران سال پیش تاکنون روی زمین می زیسته است، ولی بحران فوق در چند دهه اخیر به اوج خود رسیده است. این تغییر، ریشه در دیدگاه نظام سرمایه داری دارد که در آن بهره کشی از انسان و طبیعت و انباشت سرمایه به هر قیمتی از جمله تخریب محیط طبیعی برای مثال در شکل مصرف و قاچاق چوب و ساخت و سازهای بی رویه در جنگلها به طور افسار گسیخته به پیش می تازد.
بحران جنگل زدایی در ایران
به گفته کارشناسان "فائو"، سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل، رسیدن سطح جنگلها به کمتر از 25 درصد خاک یک کشور نشان از وضعیت بحرانی محیط زیست دارد و این در حالی است که تنها 5/7 درصد از خاک ایران دارای پوشش جنگل و مرتع است.
همچنین براساس نظر کارشناسان "فائو"، 10 درصد از کل سرزمین می بایست جزو مساحت مناطق چهارگانه طبیعی (مناطق حفاظت شده،پارک ملی، آثار طبیعی و پناهگاههای حیات وحش) باشد که در ایران این مقدار کمتر از 5درصد است. آمار مزبور وضعیت نگران کننده جنگلها در ایران را به خوبی نشان می دهد.
با توجه به اینکه منابع طبیعی، به ویژه جنگل که در برگیرنده حیات وحش نیز می باشد، نیازمند نگهداری و حفاظت است، استاندارد جهانی در این زمینه بر وجود یک جنگلبان به ازای هر 5 هکتار جنگل تاکید دارد. بر این اساس، از آنجا که 18 میلیون هکتار پوشش گیاهی در ایران وجود دارد، کشور نیازمند سه میلیون و شش صد هزار نفر جنگلبان می باشد. این در حالی است که محیط زیست در اولویتهای جاکمیت قرار نداشته و ندارد و رسیدن به این آمار برای حفاظت از جنگل در برابر خیل دشمنانش رویایی بیش نیست.
تخریب فزاینده جنگلهای ایران به دلیل بهره برداریهای تجاری که از نیم قرن اخیر شروع شده، چندسالی است که جای خود را به آتش سوزیهای مهیب و ویرانگر داده است.
بر اساس آمار سازمان جنگلها و مراتع ایران، در 7 سال اخیر بیش از 11 هزار مورد آتش سوزی در عرصه های جنگلی و مرتعی ایران به ثبت رسیده که در نتیجه بیش از 125 هزار هکتار جنگل و مرتع از بین رفته است و ده ها گونه جانوری اعم از پستانداران، خزندگان، دوزیستان و پرندگان و انبوهی از حشرات به کام مرگ رفته اند.
به گزارش "جام جم آنلاین"، 19 مرداد 1394، "تا پایان تیرماه امسال 786 مورد آتش سوزی در جنگلهای کشور اتفاق افتاده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، 148 مورد افزایش داشته است. این در حالی است که رییس سازمان جنگلها با ارایه این آمار ادعا می کند وسعتی که طعمه حریق شده، نسبت به سال گذشته حدود 9درصد کاهش داشته است؛ ادعایی که با توجه به شرایط مقابله با آتش سوزیهای جنگل و این که تعداد آتش سوزیها 23 درصد افزایش یافته، نمی توان زیاد به آن دلخوش کرد.
براساس آماری که سازمان جنگلها در مرداد ماه 1394 اعلام کرده، در چهار ماهه اول امسال مجموع سطحی که دچار حریق شده، 6438 هکتار بوده است.
در چند ماهی که از سال 94 و شروع آتش سوزی در جنگلهای کشور می گذرد، جنگلهای زاگرس رکورد بیشترین حریق را داشته است. حدود 70درصد از آتش سوزیها در این منطقه اتفاق افتاده است. در این میان 3 درصد آتش سوزیها در دل جنگلهای هیرکانی شعله کشیده و 27درصد دیگر نیز به دیگر رویشگاههای جنگلی مربوط می شود.
درباره میزان کاهش سطح جنگلهای شمال، رییس سازمان جنگلها می گوید: "از سال ۱۳۳۴ تا سال ۱۳۴۶ هر سال 8261 هکتار از سطح جنگلهای شمال کشور کاسته شده است. این کاهش در سالهای ۱۳۴۶ تا ۱۳۷۳ سالانه برابر با 5243 هکتار بوده است، اما این در حالی است که به گفته جلالی از سال ۱۳۷۳ تا سال ۱۳۸۴ هر سال حدود 8000 هکتار به سطح جنگلهای شمال کشور اضافه شده است."
اخبار تکان دهنده ای که بدون تاثیر می ماند
روزنامه ها و منابع حکومتی مملو از اخبار و گزارشها در باره آتش سوزی در جنگلها و مراتع است، بدون آنکه انتشار آنها مسوولان و مقامات را به چاره جویی و دست زدن به اقدامات مشخصی برای مهار این روند مخرب وادارد. تنها واکنش قابل اعتنا خبری در باره یک مورد آتش سوزی در جنگلهای مریوان است که به گفته فرماندار آن، 150 هکتار از جنگلها طعمه حریق شد و عوامل حکومت به بهانه "جلوگیری از تجمع و دایر کردن اردوگاههای معاندین" اقدام به ایجاد آتش سوزی عمدی نموده اند.
در زیر به نمونه هایی چند از اخبار و گزارشهای مطرح شده اشاره می شود:
* اتاق خبر، 19 مرداد - مطابق آمار اعلامی از سوی استاندار لرستان، در سال ۹۰ شش هزار و ۸۴۲ هکتار، در سال ۹۱ حدود هزار و ۲۵۶ هکتار، در سال ۹۲ حدود دو هزار و ۶۱۹ هکتار و طی سال گذشته نیز ۵۸۱ هکتار از جنگلهای استان دچار آتش سوزی شده اند.
همچنین میزان خسارت به جنگلهای لرستان بر اثر آتش سوزی طی امسال هزار و ۷۱۴ هکتار بوده تا به طور میانگین سالانه دو هزار و ۶۰۰ هکتار از جنگلهای استان دچار آتش سوزی شود. به گفته سید محمد قاسمی، دبیر کار گروه صیانت از جنگلهای لرستان، سالانه ۱۲ هزار هکتار از جنگلهای این استان نابود می شود.
* عصرایران،۲۶ آذر - جنگلهای ایران از بین می روند؛ 14 هزار آتش سوزی در 10 سال! وزیر جهاد کشاورزی در زمان وقوع حریقهای گسترده در جنگلهای ایران در سال 89، حتی یک تماس تلفنی برای آگاهی از چندوچون اقدامات صورت گرفته در این زمینه با معاون خود نداشته است.
* ایسنا، ۲۴ شهریور - مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس میزان وسعت جنگلهای خسارت دیده استان در سال گذشته را حدود پنج هزار هکتار اعلام و اضافه کرد: "در تیرماه سال گذشته شاهد 19 فقره آتش سوزی در حدود یکهزار و 26 هکتار از اراضی بودیم، امسال نیز در تیرماه 22 فقره آتش سوزی در سطحی حدود 317 هکتار حادث شد."
* سایت سازمان محیط زیست، 20 فروردین - در هر ثانیه 360 متر مربع از سطح جنگلها و مراتع کشور تخریب می شود. به بیان دیگر، در هر پنج سال، یک میلیون هکتار از جنگلهای ایران نابود می شود، یا سالانه یک و نیم درصد از جنگلهای ایران از دست می رود. اگر این روند ادامه یابد، در 60 سال آینده اثری از جنگلهای امروزی ایران باقی نخواهد ماند.
* جام جم آنلاین، 19 مرداد - به گفته رییس سازمان جنگلها، 25 استان کشور شرایط حساسی نسبت به آتش سوزی دارند و باید به آنها توجه ویژه ای کرد این درحالی است که فقط دو پایگاه اطفای حریق مجهز به بالگرد در کشور وجود دارد و قرار است تا پایان شهریور تعداد آنها به عدد شش برسد.
جلالی به قیمت بالای استفاده از بالگرد برای مهار آتش سوزی نیز اشاره کرد و یادآور شد: "هر ساعت پرواز بالگرد حدود 12 میلیون تومان هزینه دارد."
همین منبع به نبود خلبان آموزش دیده برای اطفای حریق اشاره دارد و می نویسد خلبانان کنونی "به درستی نمی توانند آبی را که برای خاموش کردن آتش سوزی حمل می کنند، روی منطقه ای که آتش گرفته بریزند."
* عصرایران، ۲۶ آذر - به دلیل نبود بودجه مناسب برای اطفای حریق و اتکای منابع مالی به اعتبارهای استانی، فقط در یک دهه گذشته 13 هزار و 832 مورد آتش سوزی در جنگلها و مراتع ایران رخ داده است که سبب خسارت 142 هزار و 941 هکتاری به زیست بومهای ارزشمند کشور شده است.
برخی کارشناسان بر این اعتقادند که استانداران به مساله اطفای حریق در عرصه های طبیعی توجه چندانی ندارند و فقط در شرایطی همکاری مناسب با اداره های منابع طبیعی خواهند داشت که بتوانند از آنها امتیازهای ویژه ای بگیرند.
سال گذشته شایعاتی در ارتباط با به آتش کشیده شدن عمدی جنگلها به دلیل کمکهای مالی دولت به نیروهای محلی مشارکت کننده در عملیات اطفای حریق به گوش رسید. در این رابطه برخی کارشناسان محلی معتقد بودند که عده ای سودجو در قالب گروههای مردمی برای تداوم درآمدهای حاصل از مشارکت در عملیات اطفای حریق، اقدام به آتش زدن عمدی جنگلها می کنند، اما این نکته قویا از سوی فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگلها رد شد.
منبع: نبردخلق شماره 363، چهارشنبه اول مهر 1394 - 23 سپتامبر 2015